Angie Kleijn

Die dra van maskers het die afgelope twee jaar deel van almal se alledaagse bestaan geword. Tog is dit nie die eerste keer dat die wêreld maskers dra nie. Ons kyk hier na ’n paar maskers wat met die Groot Griep van 1918 gedra is, gasmaskers wat in die Wêreldoorloë uitgedeel is, die gedoentes wat sogenaamde plaag-dokters in die 1600’s gedra het en ’n raaiselagtige masker wat uit ’n konsentrasiekamp in die Anglo-Boere-oorlog kom.

Dié was toe altyd ’n 1913 mode-foto
Foto: Alamy

Kenners krap kop oor die skaapvel-masker wat die Mentz-familie van Pretoria aan die Erfenisstigting se museumstoor by die Voortrekkermonument geskenk het. Anna Elizabeth de Klerk (Mentz) en haar vier kinders was in die Bethulie-konsentrasiekamp. Volgens familie-oorvertelling is dié masker gebruik om ’n mens se gesig teen die son te beskerm.

Dr Johan van Zÿl, senior vakkundige van die Oorlogsmuseum van die Boererepublieke, het die masker as baie vreemd en bisar beskryf en het gesê dat hy nog nooit op so iets afgekom het nie. “Die familie se vertelling is korrek, maar die rede vir die masker se gebruik sal altyd onseker wees,” sê dr Johan.

Plaag
In die Duitse Museum van Mediese Geskiedenis in Ingolstadt is daar ’n egte masker van ’n plaag-dokter uit die 1600’s, wat ook uit een of ander vel gemaak is. Volgens die ‘miasma’ teorie is daar toentertyd geglo dat mense siek word vanweë ‘slegte lug’ en die masker se lang gepunte ‘neus’ is ontwerp sodat kruie daarin kon smeul en die slegte lug nie ingeasem kon word nie. Alternatiewelik het die plaag-dokters gedroogde blomme, vars kruie, speserye, kanfer of ’n spons vol asyn in die masker se ‘tuit-neus’ ingedruk.

Saam met die masker het plaag-dokters ’n wye-rand hoed, bril, handskoene en ’n lang leer- of met-was-geseëlde seiljurk, wat van die nek tot die enkels gestrek het, bo-oor hulle klere gedra. Dié jurk is glo ook met kruie behandel.

Die uitrustings is beskryf deur ’n dokter van Genève, Jean-Jacques Manget, in sy 1721 boek, ‘Treatise on the Plague’, waarin plaag-dokters wat van 1636 tot 1637 in Nijmegen gewerk het, beskryf word. Die uitrusting is ook deur plaag-dokters gedra in die plaag van 1656, wat 145 000 lewens in Rome geëis het en 300 000 in Napels.

Langs die Halloween ‘pampoen’ staan ’n dogtertjie met ’n masker wat aan die een uit die Bethulie-konsentrasiekamp herinner. Die foto is in die vroeë 1900’s geneem
Foto: historydaily.org

Foute
Met die uitbreek van die Covid-19 pandemie is verskeie foto’s van antieke maskers wyd op sosiale media gedeel. Daar is egter heelwat foute gemaak met die rede of tydperk agter die dra van die maskers.

Een van die bekendste foto’s het niks met die Groot Griep te doen gehad nie en is jare voor die uitbraak van dié griep as mode-foto geneem. Die oorspronklike foto, beskikbaar deur Alamy, dra die titel “Ladies’ fashion from 1913” saam met ’n Duitse beskrywing van ’n modegier wat Turkse vroue se sluiers as verwysingspunt het.

’n Antieke karnaval-masker uit Venesië
Foto: etsy.com

Dan is daar ook ’n vreemde foto van vroue met groot plastiese sakke oor hulle koppe en skouers, wat op sosiale media versprei is. Dié foto’s het niks met 1918 te doen nie. Dit is op 20 November 1953 deur Associated Press gepubliseer en volgens die agentskap se beskrywing wys die foto Meriel Bush, links, en Ruth Neuer, regs, wat die gedoentes dra om die effek van rook en suurreën, wat twee dae in ’n ry in Philadelphia geheers het, te bekamp. ‘National Geographic’ het berig dat dié besoedeling mense se longe aangetas het.

Kersvader-mombakkies uit die verlede
Foto: Sears Christmas catalog

Nog ’n foto van twee vroue met skerp-gepunte plastiese maskers het ook niks met die 1918 pandemie te doen nie. Die foto is in Januarie 1939 in Montreal, Kanada geneem en die plastiese maskers stem ooreen met gesigskerms wat gedra is as beskerming teen sneeustorms. Die foto kom uit die argief van ’n Hollandse stigting, Spaarnestad Photo, wat miljoene foto’s van regoor die wêreld in Den Haag bewaar.

Die hoogskopmeisies met gasmaskers aan in ’n ondergrondse bomskuiling in die
Tweede Wêreldoorlog
Foto: Daily Mail – Gamma-Keystone via Getty Images

Gasmasker
Baie van die masker-foto’s wat mense op sosiale media gedeel het, is in die twee wêreldoorloë gedra. Die foto van twee vroue met ’n baba in ’n waentjie is in die Tweede Wêreldoorlog in Londen geneem en die vroue dra gasmaskers. Die oorsprong van die foto is Getty Images en die beskrywing lees: ’n Jong ma in ’n gasmasker plaas haar seun se gasmasker op sy gesig met ’n verrassingsaanval in Kingston. Die foto is op 9 Junie 1941 geneem.

Tuisgemaakte Amerikaanse Halloween-maskers uit 1920
Foto: www.projectb.com

Daar is ook ’n bekende foto van drie vroue, wat amper lyk asof hulle ’n variasie van die plaag-dokter masker dra. Die foto is egter van Britse Rooikruis verpleegsters wat in Vlaandere met die Eerste Wêreldoorlog gasmaskers dra. Die foto is deur Getty Images en kom uit die Bentley-argief.

Nog ’n foto wat opspraak verwek het, is die gemaskerde hoogskop-meisies op ’n verhoog. Die foto kom uit die ‘Daily Mail’ (Gamma-Keystone via Getty Images) en is glo in ’n ondergrondse bomskuiling in die Tweede Wêreldoorlog geneem.

Dié ingekleurde 1918-foto wys ’n paartjie met vreemde maskers aan
Foto: redd.it

Behalwe vir die beskermende maskers – vir die plaag-dokters in die 1600’s, in die Groot Griep van 1918 en die wêreldoorloë se gasmaskers – dra mense vir eeue reeds maskers in rituele of vir godsdienstige redes of bloot vir vermaak: Van tradisionele Afrika-maskers tot die Indiese, Japanse, Koreaanse en Egiptiese maskers, dit wat met karnavaltyd in Venesië gedra is, met Halloween in Amerika, dit wat Kersvader dra en sommer net die plastiese mombakkies waarmee kinders so graag rondhardloop.