Al ooit gewonder waar Pretoria se heel eerste kuierplek was en wie almal daar uitgehang het? In die mid-1880’s was daar ’n kroeg genaamd Gaiety Bar op Kerkplein waar President Paul Kruger se seuns bekende gesigte was.

Hulle het so lekker daar gekuier dat Paul Kruger in die Volksraad moes verskoning vra vir sy seuns wat so dikwels onder die “invloed” was. Hy het die Volksraad verseker dat dié gekuier stopgesit is en het aangekondig dat hy sy seuns as straf vir twaalf maande na sy plaas, Boekenhoutfontein, verban het.

Die Gaiety Bar was deel van Albert Broderick, die eerste kroegeienaar en winkelier wat hom op Kerkplein gevestig het, se winkelkompleks. Hy het in 1859 hier aangekom en was destyds die enigste persoon wat ’n lisensie kon kry om drank per bottel te verkoop.

Albert was behoorlik ’n man van ‘eerstes’ in ou Pretoria en sy bundel humoristiese verse was die eerste boek wat in die Transvaal gedruk en uitgegee is. Sy verse is gereeld onder verskeie skuilname in koerante gepubliseer en “Fifty Fugitive Fancies in Verse” - wat die spot met die aktuele sake en bekende persone gedryf het - is in 1875 deur Celliers en Rous gepubliseer.

Albert Broderick is deur die boere herdoop na Albertus Broodryk. Foto: www.churchsquare.org.za

Thomas Baines het vir Albert ’n skildery van sy winkelsentrum gemaak as betaling vir sy kruidenierskuld. Foto: Wikipedia

Lok
Albert het sy vermoë om met woorde te speel ingespan om mense na sy winkel te lok. In die Volkstem adverteer hy dat hy ’n besending gegeurde sardiens uit Genoa ontvang het. Die sardiens is met “Attar of Roses” gegeur en nadat die vis geëet is kan die geurige olie gebruik word om aan die hare te smeer. Dan het die blikkies ook plek gehad vir asse sodat seuns waentjies daarvan kon maak. Die wiele en asse is voorsien teen een sjieling ’n stel.

Albert se produkte was bekend as goedere van die “Kaap van Goedkoop” en hy het met alles onder die son handel gedryf. In ’n advertensie in die Staatskoerant bied hy “harde kontant” aan vir volstruisvere en olifanttande wat hy uitgevoer het. Hy het ook bees-, wildebees- en kwaggavelle, skaapwol, kameelperdbene en renosterhorings verhandel. Geen wonder die Boere het hom spottenderwys na Albertus Broodryk herdoop nie.

?n Thomas Baines skildery van Albert Brodrick se winkel en kuierplek op Kerkplein waar die Eerste Nasionale Bank-gebou vandag is.
Foto: www.churchsquare.org.za

Herdoop
Skrywer en filosoof, Dr Johann Broodryk, vertel hoe Albert se winkelkompleks verewig is. Sy vriend, die bekende kunsskilder, ontdekleinkingsreisiger en fortuinsoeker, Thomas Baines, het vir hom ’n skildery van sy winkelsentrum gemaak as betaling vir sy kruidenierskuld. Dié kruidenierswinkel, genaamd A Broderick, en Gaiety Bar was in Albert se winkelkompleks, Hole-inthe- Wall, reg langs Sammy Marks se winkel op die noord-oostelike hoek van Kerkplein, waar die Eerste Nasionale Bank-gebou vandag is.

Die kompleks het sy naam gekry omdat die kroeg ’n oop ingangsgedeelte gehad het. As ’n mens deur die gat in die muur kyk, kon jy ’n spesiale besienswaardigheid sien – die eerste aangeplante aalwyn in Pretoria. Blykbaar het mense daagliks om dié loergat saamgekoek om te kyk na die aalwyn wat Albert daar geplant het.

Lang Piet Marias en King Coffee, ook bekend as Baby Brown, was vriende van Albert Broderick.
Foto: Engelbrecht, SP, Eeufees-Album. Pretoria se eerste eeu in beeld

Vriende
Pretoria was ’n klein dorpie waar almal mekaar geken het en onder die mense wat om dié loergat saamgekoek het, was Lang Piet Marais en King Coffee, alias Baby Brown, die kortste en langste man in ou Pretoria wie se stories in Die Bronberger van Januarie 2008 verskyn het.

Dit is juis met dié twee wat Albert die spot gedryf het toe hy die bewoording vir sy eie grafsteen as volg neergeskryf het: “Here lies old Brod in his last rest; of men between the worst and the best - the greatest coward in town barring Piet Marais and Baby Brown.” Baby Brown, ook bekend as King Coffee of Generaal Koffie, was ’n swart dwergie wat sirkusagtige toertjies teen vergoeding uitgevoer het. Hy en Albert het verskeie kere saam na Engeland en Holland gereis. Baby Brown het later by ’n professionele sirkusgroep in Engeland aangesluit.

Dié foto is geneem vanaf Kerkplein en wys Kerkstraat-oos. Die Gaiety Bar was sedert die mid-1880?s in Albert Brodrick se gebou, genaamd Holein- the-Wall, op die linkerkantse hoek.
Foto: Rosa Swanepoel se Pretoria geselsbrief

Verraad
Lang Piet Marais was ’n vriend en sakevennoot van Albert wat vir verraad aangekla was omdat hy die rebelleleier Generaal Schoeman, wat teen President Kruger se bewind in opstand gekom het, ondersteun het. Albert is ook aangekla vir hoogverraad omdat hy kruideniersware aan Generaal Schoeman se troepe verkoop het.

Albert se sakebelange het later jare groot uitgebrei. Hy was betrokke by in- en uitvoere en het aandele in die mynbedryf, by maatskappye soos die Mining Company, Transvaal Mining Co, Lydenburg Gold Prospecting Co, en die Geduld Myne aan die Oos Rand gehad. Albert het ook verskeie plase in Transvaal gekoop en ’n familietrust gestig. Hy het as kandidaat vir die Volksraad gestaan en het die verkiesing met ’n enkele stem verloor.

Albert Broderick, gebore in 1830 van Duits-Joodse afkoms, was getroud met Isabella en het drie seuns agtergelaat, Alan, Herbert en Ernest. Sy vrou en seuns is in die Pretoriase Heldeakker herbegrawe.