Generasies skoolkinders het Henry Rider Haggard leer ken as avontuurskrywer van boeke soos ‘King Solomon’s mines’ en ‘She’. Ander ken hom uit die geskiedenisboeke as Britse koloniale amptenaar en landbouhervormer. ’n Minder bekende feit is dat Henry, toe hy in die 1870’s Pretoria toe gekom het, ’n buite-egtelike babadogtertjie in Kerkstraat se begraafplaas agtergelaat het.

Dié dogtertjie het nie eers twee maande oud geword nie en haar graffie kan vandag nog in die geskiedkundige ou begraafplaas in Kerkstraat, langs die helde-akker, gesien word. Henry het dié graffie meer as dertig jaar later opgesoek toe hy as Sir H Rider Haggard weer Pretoria toe gekom het.

Henry Rider Haggard, sittend, en sy vriend Arthur Cochrane kort na hul terugkeer na Engeland van Suid-Afrika in 1881
Foto: Uit ?Diary of an African Journey?

Gebore
Henry is te Brandenham Hall, Norfolk, Engeland gebore. Hy het as 19-jarige Suid-Afrika toe gekom as sekretaris van Henry Ernest Gascoyne Bulwer, goewerneur van Natal. In 1876 is hy oorgeplaas na die personeel van Sir Theophilus Shepstone, spesiale kommissaris vir Transvaal, en beland so in Pretoria.

Henry en sy vriend, Arthur Cochrane, het ’n erf in die buitewyke van Pretoria gekoop en daar vir hulle ’n sinkdakhuisie, bestaande uit twee kamers en ’n kombuis, gebou wat hulle spottenderwys “The Palatial” gedoop het. Dié huis het later bekend gestaan as Jess’s Cottage na aanleiding van Henry se boek ‘Jess’. Maar nee, ‘Jess’ was nie die ma van Henry se dogtertjie nie. Volgens Leon Rossouw se boek, ‘Die groot verlange: Die verhaal van Eugène N Marais’, was dit Eugène Marias se suster, Gezina Constantia Marais wat later met Rex getroud is, wat as inspirasie vir die boek gebruik is.

Johanna
Die ma van Henry se dogtertjie was ’n getroude vrou wie se man blykbaar nooit geweet het dat die dogtertjie nie syne was nie. Ons praat hier van Johanna Catharina Ford, ’n nooi Lehmkuhl, wat op 10 November 1854 gebore is. Sy was ongeveer twee jaar ouer as Henry, wat op 22 Junie 1856 gebore is.

Johanna is reeds op 11 Januarie 1875 met Lewis Peter Ford getroud. Die Ford familie was van die eerste Transvaalse pioniers en Fordsburg is na hulle vernoem.

Een van Johanna se kinders was Ethel Rider Ford, gebore op 16 September 1879 en oorlede op 5 November 1879. Sy is saam met haar sussie Lily Ford, wat op 30 Julie 1878 gebore is en op 23 Julie 1879 oorlede is, begrawe in die Ford familiestandplaas in Kerkstraat se begraafplaas. Hulle ma, Johanna, is ook na haar dood op 30 Augustus 1885 daar begrawe.

Henry Rider Haggard by sy lessenaar
Foto: London Stereoscopic Company

Ethel
Hoe dit moontlik is dat die advokaat Lewis Ford nie vermoed het dat dié dogtertjie, wie se middelnaam dan selfs Rider was, nie sy kind was nie, weet niemand nie. Die teorie is dat hy waarskynlik geweet het, maar dit net nooit te kenne gegee het nie.

Ethel Rider Ford is gedoop in die St Alban’s Anglikaanse Kerk in Pretoria op 25 Oktober 1879. Die doopregister toon haar ouers aan as Lewis en Johanna Ford van Pretoria. Die twee getuies wat by die doop geteken het was niemand anders nie as Henry Rider Haggard en sy vriend Arthur Cochrane.

Henry is in 1881 terug Engeland toe. Blykbaar was dit daardie jare bekend dat Henry een of ander romantiese ‘komplikasie’ in Pretoria gehad het, maar die besonderhede daarvan het eers aan die lig gekom toe Victoria Manthorpe se boek ‘Children of Empire – The Victorian Haggards’ in 1996, lank na Henry se dood op 14 Mei 1925, verskyn het.

Victoria het die feite gekry in Henry se vriend, Arthur Cochrane, se korrespondensie. Die feite is bevestig deur navorsing van ‘Natal Witness’ se assistentredakteur Stephen Coan. Hy het die dagboek wat Henry met sy 1914 reis Suid-Afrika toe gehou het, geredigeer en die inleiding daarvoor geskryf.

Grafte
Henry het as deel van die ‘Dominions Royal Commission’ in 1914 terug gekom Suid-Afrika toe. Johanna was toe reeds oorlede. Henry het in sy dagboek geskryf dat hy sy minnares en dogter, Johanna en Ethel, se grafte besoek het; ’n feit wat in vorige skrywes oor dié besoek, uitgelaat is.

Die laaste keer wat Henry vir Johanna gesien het, was hy self reeds getroud en het in Newcastle, Natal gebly. Hy het met ’n vriendin van sy suster getrou nadat die liefde van sy lewe moeg geword het om vir hom te wag om ’n betalende beroep op te bou. En nee, dié liefde was nie Johanna nie.

Die storie werk so: Henry was in Brittanje al smoorverlief op ’n meisie met wie hy nie kon trou tot hy nie ’n betalende loopbaan opgebou het nie. En dit het Henry veral gesukkel om gedoen te kry.

Diary of an African Journey? (1914)

Sukkel
Blykbaar het Sir William Meybohm Rider Haggard vreeslik gesukkel met sy seun Henry, die agtste van tien kinders. Henry se ouer broers is almal na die top skole toe gestuur, maar Henry se pa het vermoed dat Henry nooit iets van homself sou maak nie en wou nie sy geld op dié kind se opvoeding mors nie.

Nadat Henry sy weermag toelatingseksamen gedop het, is hy na ’n instansie in London gestuur wat hom moes help voorberei vir die toegangseksamen tot die Britse Departement van Buitelandse Sake.Dié eksamen het hy egter nooit eers geskryf nie. Ten einde raad stuur sy pa hom toe in 1875 Suid-Afrika toe as ’n onbetaalde assistent tot sekretaris Sir Henry Bulwer, luitenant-generaal van die Kolonie van Natal.

Verlief
Met Henry se oorplasing na Pretoria was hy steeds smoorverlief op Mary Elizabeth (Lilly) Jackson met wie hy graag wou trou die oomblik as hy ’n salaris begin verdien het. In 1878 het hy Registrateur van die Hooggeregshof van Transvaal geword en vir sy pa geskryf dat hy beplan om huis toe te gaan om met Lilly te trou.

Sy pa het hom verbied om dit te doen omdat hy nog nie ’n loopbaan vir homself gebou het nie. Lilly wou nie langer wag nie en is in 1879 getroud met Frank Archer, ’n ryk bankier. Dit is rondom hierdie tyd wat Henry en Johanna se liefdeskind, Ethel Rider, in Pretoria gebore is.

’n Jaar later, in 1880, is Henry met ’n vriendin van sy suster, Louisa Margitson, getroud. Louisa het hom Suid-Afrika toe gevolg waar hulle tot in 1881 in Natal gebly het. Hulle het ’n seun Jock, oorlede op die ouderdom van 10 jaar, en drie dogters, Angela, Dorothy en Lilias, gehad.

Met sy terugkeer na Engeland het Henry regte studeer en is in 1884 toegelaat tot die balie. Hy het sy beroep blykbaar vreeslik afgeskeep omdat hy eerder boeke wou skryf.

?King Solomon?s Mines?

?She?

Verlaat
Jare later, toe Henry ’n suksesvolle skrywer was, het sy verlore liefde, Lilly, hom weer opgesoek. Haar ryk man het haar intussen verlaat. Hy het fondse verduister, is bankrot verklaar en het Afrika toe gevlug. Lily was pennieloos en Henry het haar en haar seuns in sy eie huis ingeneem en betaal vir die kinders se opvoeding.

Lilly is egter later agter haar man aan Afrika toe, waar hy haar met sifilis aangesteek het voor hy daaraan dood is. Lilly is in 1907 terug Engeland toe waar Henry haar onderhou het tot haar dood op 22 April 1909.

Die opstal waarin Rider Haggard buite Newcastle, Natal op die plaas Rooipunt gebly het in 1881
Foto: Haggard?s Hilldrop