Ontmoet Shere se Oom Hoffie, ’n 95-jarige wat steeds daagliks skilder. Hy vertel van sy sewe jaar in ’n interneringskamp in die Tweede Wêreldoorlog, gaan haal vir ons die viool wat hy met ’n knipmes van ’n stuk tafel in dié kamp gemaak het, en wys ons hoe ons kontrei in die vroeë sestiger jare gelyk het toe hy een van die eerste huise in Shere met sy eie hande gebou het.

Georg Hofmann as jong man

Georg Hofmann is een van daardie rare mense wat bykans alles kan doen. Hy was’n skeikundige van beroep wat nie net viool kon speel nie, maar ook sy eie viole gemaak het; verskeie blaasinstrumente bespeel het, landskappe, stillewes en portrette ewe goed kan skilder, en sy huis eiehandig gebou het.

Op die ouderdom van 95 jaar woon hy steeds in Shere, op dieselfde kleinhoewe waar hy van 1960 tot 1963 een van die eerste huise in dié kaal, oop wêreld gebou het. Hy kyk terug op ’n lewe wat in Duitsland begin het, ’n draai gemaak het by Tsumeb se myne waar hy in die Tweede Wêreldoorlog aangekeer is en sewe jaar in ’n interneringskamp gevange gehou is.

Oom Hoffie se skildery van die sinkhuisie wat hy met vyf ander gevangenis gedeel het

Oom Hoffie was vir die ses jaar van 1940 tot 1946 in ’n kamp by Andalusië, nou bekend as Jan Kempdorp, in die Noord-Kaap en daarna vir nog ’n jaar in Baviaanspoort. Twintig van die 2 000 mense wat saam met hom opgesluit was, het in dié tyd selfmoord gepleeg. “Jy kon vir sewe jaar niks doen nie, of jy kon jouself probeer besig hou,” sê hy.

Kies
Oom Hoffie het gekies om te lewe. So veel en so voluit as wat hy kon. Hy het in die kamp se blaas- en simfonie- orkes gespeel en begin skilder. Verf en papier het hy gekoop met die Sjieling wat die gevangenes elke dag by ’n betaalmeester gekry het. En dit is dié betaalmeester se tafel wat die geboorte van drie nuwe viole vir die kamp-orkes tot gevolg gehad het.

Die interneringskamp se blaasorkes

Eintlik was dit maar net ’n swaar houtblad op metaalbene, sê oom Hoffie. Dié is elke dag weggeneem sodra die uitbetalings klaar gedoen is. Een middag vergeet die betaalmeester egter sy tafel in die kamp en daardie nag het Oom Hoffie ’n deel van die hout afgesaag. Oor die loop van tyd het hy drie viole met ’n knipmes uit dié hout gemaak. Hy het nie skuurpapier gehad nie, en moes die hout glad skaaf met glasstukke.

Hy het twee van die viole in die kamp verkoop, en die derde een is nou nog in sy besit. Oom Hoffie het hom nog tot onlangs bespeel, maar moes ophou nadat sy sleutelbeen gebreek is. Vandag is dié spesiale viool toegedraai in ’n lappie en lê neffens die boek vol skilderytjies wat Oom Hoffie van die interneringskamp se ‘kaias’ gemaak het. Hy sê dat dit daar is waar hy vir die eerste keer regtig tyd gehad het om homself te leer hoe om te skilder.

Die interneringskamp by Jan Kempdorp .

Oom Hoffie met die viool wat hy in die kamp gemaak het

Drukpers
Die rye der rye sinkhuisies wat Oom Hoffie geskilder het was onuithoudbaar warm in die somer en vriesend koud in die winter. Aanvanklik is hulle toegelaat om tuin te maak rondom die huisies, maar dit is stopgesit nadat die gevangenes begin mampoer stook het.

Dié is nie die enigste plannetjies wat geprakseer is nie. Die lede van die simfonie-orkes het ’n boek van selfgemaakte liedere gedruk op ’n drukpers wat hul self gemaak het. Die letters is met knipmesse uit bene gekerf en die ink oor sementblokke gegooi. Dit is alles in die geheim snags onder hulle beddens gedoen.

Die kamplede het ook agtergekom dat die hope gruisklippers wat uitgegrou is toe die ‘long drop’ toilette gebou is, baie semi-edelgesteentes bevat het. Hulle het die gesteentes geslyp en begin juwele maak. Oom Hoffie spot dat dié waarskynlik die enigste toilette op aarde is wat op edelgesteentes gebou is.

Daar was so baie onderwysers en professore in die kamp, dat hulle ’n skool begin het waar ’n mens jou Duitse matriek kon maak. Jy kon onder andere 24 nuwe tale aanleer, van Italiaans tot Afrika-tale en selfs Sjinees.

Intussen moes Oom Hoffie se vrou, Berta-Emma, agterbly in die destydse Suid-Wes, waar hy as skeikundige by die Tsumeb-myn aangekeer is omdat hy ’n Duitser was en interneringskamp toe gestuur is. Sy dogter Bärbel het hom vir die eerste keer ontmoet toe sy ses jaar oud was. Sy sê dat daar altyd ’n portret van ’n vreemde man in die huis gehang het en dat haar ma gesê het dit is haar pa.

Berta-Emma het haar man een keer by Baviaanspoort se gevangenisterrein besoek, maar dit was vir haar so erg om hom só te sien, dat sy dit nie weer kon doen nie.

So het Shere in 1960 gelyk. ’n Mens kyk van die Bronberg se kant af in Tygervallei se rigting. Tygerpoort Laerskool se sportgronde is vandag ’n entjie verder oos van dié rondawel.

Die huis is van 1960 tot 1963 gebou . . .

Oopte
Oom Hoffie is na die oorlog as skeikundige terug myne toe, verder op in Afrika. Van 1956 was hy by ’n kopermyn buite in die natuur en toe hy in Pretoria beland, waar hy vir die Buro vir Standaarde gewerk het, kon hy nie daaraan dink om in die stad te bly nie. En so het die soektog na ’n klein lappie grond buite Pretoria begin.

Pretoria het toentertyd omtrent by Hatfield opgehou. Bärbel sê dat sy toe in matriek was en eintlik moes studeer, maar dat sy orals saam met haar pa deur die hoewegebiede rondgery het tot hulle plot 39 in Shere ver buite die stad gekry het. Teen dié tyd was hulle vier kinders: Bärbel, Friedel, Gitte en Georg.

Die wêreld was oop en kaal. Blykbaar was dit nog deel van die eiendomsagent se werk om van die plakkers, wat die hele Shere vol gebly het, ontslae te raak. Dié plakkers het alle bome in die gebied uitgeroei vir vuurmaakhout. Dit is eers later dat die Hofmann gesin in groot verwondering gesien het hoe ’n stamvrugboom voor hulle huis aan die voet van die Bronberg opkom.

Oom Hoffie bou self die huis met Friedel wat hand gee .

Die voltooide Hofmann-huis met die Bronberg regs in ongeveer 1963

Die Hofmann-huis vandag . . .

Mense
Toe hy begin bou het, het daar bykans geen mense gebly nie, sê oom Hoffie. Hy onthou die Van der Walts, wat boekuitgewers was, en later die Pretoriusse. Vandag is daar omtrent net drie gesinne oor wat hy van lankal af onthou; die res is almal weg of dood.

Oom Hoffie het sy huis van 1960 tot 1963 gebou. Eers het hy die pomphuis, toe ’n dam, ’n rondawel en daarna die kliphuis gebou. Hy kon net naweke daaraan werk en het maar gebou soos wat geld beskikbaar was vir boumateriaal. Groot dele van dié huis is met klip gebou wat deel van ’n vervalle ou beeskraal op die plot was.

Daar was verskriklik baie kobras, ook groot brulpaddas, ’n aardvark,’n verskeidenheid bokkies en ’n bruin hiëna.

Later was die Hofmanns se naaste winkel en ook hul poskantoor by Alkantrant. Oom Hoffie onthou nie eintlik die winkels nie; sy vrou het altyd die aankope gedoen. Sy is 14 jaar gelede oorlede en Oom Hoffie bly in ’n oupa-huisie wat langs sy oorspronklike huis vir hom gebou is. Sy seun Friedel en skoondogter Monika woon in die hoofhuis.

Oom Hoffie met sy boek

Lang lewe
Dit is in dié oupa-huisie waar Oom Hoffie se ateljee is, sy skilderye teen die mure pronk, sy boekrakke vol foto-albums lê en ook ’n ongewone boek pronk – “Skizze eines lange Lebens” (sketse uit ’n lang lewe) deur Georg Hofmann.

“My pa het die boek gepraat, en ek het dit met twee vingers getik,” sê Bärbel. Die boek strek van sy grootwordjare in Neurenberg, Duitsland, dek ook sy staptoere deur Italië, en vertel van nog ’n stokperdjie – hy is elke vakansie met bote uit op die see, selfs Marioneiland toe, om watertoetsing te doen.

Op die boek se omslag is een van Oom Hoffie se vele pensketse van bome. “Deesdae skilder ek maar meestal blomme omdat ek nie meer so baie uitkom nie,” sê hy. Op die tafel in sy ateljee staan daar juis ’n vaas sonneblomme en ’n bykans voltooide skildery daarvan. Bärbel sê dat sy dié blomme knap die vorige dag gebring het.

Is dit skilder wat oom so lank laat lewe, vra ons. “Dis pyprook,” spot hy. “Nee, sê tog vir die mense dis ook danksy hard werk en ’n vertroue in God.”

Die kombinasie van so ’n vertroue en inspring-en-doen benadering het oom Hoffie en sy pyp dwarsdeur ’n interneringskamp en anderkant uit sonder om ooit die vonkel in sy oog te verloor. Dit is vandag nog daar; kaats terug in sy glasstuk-blinkgeskaafde viool en skyn uit die hartjie van elke blom op sy verfdoek.

Oom Hoffie in sy Shere ateljee